วงศ์ Poaceae (วงศ์ไม้ไผ่และหญ้า)

ปริมาณพืช ประมาณ 740 สกุล ประมาณ 5,000 ชนิด
ลำดับ Kingdom Plantae => Phylum Tracheophyta => Class Liliopsida => Order Poales => Family Poaceae

เป็นวัชพืชล้มลุกประเภทตฤณชาติหรือธัญพืช บางชนิดยืนต้นสูงและมีเนื้อไม้ มีอายุปีเดียวหรือหลายปี เจริญเติบโตได้ดีในภูมิประเทศแทบทุกประเภททั่วโลก นับเป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยวที่มีลักษณะวิวัฒนาการดีที่สุด

ลำต้น มีทั้งส่วนที่อยู่ใต้ดินซึ่งเป็นแบบ rhizome และลำต้นเหนือดินซึ่งมักแตกกอ (tiller) หรือแตกกิ่งสาขา ถ้าเป็นพวกที่มีอายุหลายปี ลำต้นเหนือดินจะเป็นลำ ทั้งลำแตกช่อดอก (culm) และลำแตกใบ (innovation) ลำมีลักษณะเป็นแท่งกลมยาว มีข้อและปล้องชัดเจนกลางปล้องเป็นช่องโพรง มีข้อปิดตันตลอดทั้งด้านหัวและท้าย ด้านข้างของข้อมักมีตาซึ่งมีกาบเมล็ดแข็งหุ้มปิดไว้
ใบ เป็นใบเดี่ยว แคบ ยาว อาจขึ้นเป็นกลุ่มกระจุกจากฐาน การเรียงตัวของใบเป็นแบบสลับ หรือเรียงตัวแบนแบบพัดคลี่ (2-rank หรือ equitant) มีกาบใบซึ่งโคนแผ่กว้างโอบหุ้มลำต้นที่บริเวณเหนือข้อ แต่หุ้มไม่หมดรอบลำ ระหว่างกาบใบกับตัวใบมีเยื่อ ligule ขวางคั่น ซึ่งบางชนิดที่ตอนข้างของ ligule จะมีเยื่อระยางค์เล็กๆ ยื่นออกไปอีกเป็นสายติ่งเรียกว่า auricle ใบอ่อนมักม้วนตัวตามความยาว
ช่อดอก เป็นแบบ raceme หรือ panicle หรือ compound spike ดอกย่อยอาจมีเพศครบหรือมีเพศเดียว ขนาดดอกเล็กเห็นไม่ชัด กลีบรวมลดรูปลงเป็นตุ่มเยื่อเล็กๆ เรียกว่า lodicule มี 2-3 อัน ดอกย่อยมักไม่มีก้าน รูปทรงเป็นแบบ Zygomorphic แต่ไม่ชัดเจน เกิดอยู่ในอุ้งของกลีบประดับ 2 กลีบ ซึ่งเรียกกลีบอันล่างที่ทำหน้าที่โอบทุกส่วนไว้นี้ว่า lemma ในพืชบางชนิดที่ปลายของ lemma จะมีก้านยื่นเป็นเส้นแข็งขนาดเล็ก เรียกว่า awn ส่วนกลีบประดับอันบน เรียกว่า palea หรือ palet ทั้งดอกย่อยแต่ละหน่วยกับ lemma และ palea ประกอบกันเป็นหน่วยที่เรียกว่า floret มีกาบประดับ เรียกว่า glume จำนวน 2 คู่ ซ้อนกันมารองรับ glume คู่ล่างเรียกว่า empty glume ซึ่งบางครั้งจะหลุดร่วงไปไม่ปรากฏ ส่วน glume คู่บนจะติดอยู่ใต้ spikelet เรียกว่า flowering glume ช่อ spikelet บางช่ออาจมีแต่ดอกที่เป็นหมัน
เกสรตัวผู้ ปรกติจะมี 3 อัน แต่บางชนิดอาจมี 6 อัน เมื่อเวลาดอกแก่กลีบ palea และ lemma จะเปิดอ้าออกโดยการเต่งขยายตัวของตุ่ม lodicule ทำให้ก้านเกสรและอับเกสรตัวผู้ยื่นออกมาจาก floret และ spikelet โดยอับเกสรจะติดอยู่กับก้านเกสรในแบบ versatile เมื่อดอกหุบกลีบ lemma และ palea จะเบียดตัดก้านเกสรให้ขาดไป
ในชั้นของเกสรตัวเมีย ในดอกหญ้า จะมีรังไข่ 1 อัน เป็นแบบ superior ภายในมี 1 ห้อง มีเม็ดไข่ 1 เม็ด ติดแบบ basal placentation ปลายเกสรตัวเมียมี 2-3 อัน มีขนอ่อนคลุมอยู่
ธัญพืชที่มีดอกเพศเดียว เช่น ข้าวโพด จะมีช่อดอกตัวผู้เกิดอยู่ตอนปลายยอดเรียกว่า tassel ส่วนช่อดอกตัวเมียแตกออกที่ข้อตอนกลางๆ ลำ มีใบกาบขนาดใหญ่หุ้มปิดช่อดอกไว้หลายใบ ช่อดอกเป็นแบบ spike มีรังไข่ใหญ่เห็นได้ชัดติดเรียงอยู่เป็นแนวมีระเบียบรังไข่แต่ละอันจะมีก้านเกสรตัวเมียเป็นเส้นใยนุ่มยาวทอดส่งออกมารวมกันที่ปลายช่อดอกเรียกกลุ่มก้านเกสรที่ปลายก้านช่อนี้ว่า silky ear
ผล ของธัญพืชเป็นแบบ grain หรือ caryopsis เปลือกผลผนึกติดกับเมล็ดซึ่งมี endosperm สะสมสารประเภทแป้งไว้อย่างมาก ต้นอ่อนมีขนาดเล็กและตรง

  เว็ปไซน์อ้างอิง

http://www.catalogueoflife.org/annual-checklist/2013
http://village.haii.or.th